Termin kryzys pochodzi z greckiego krino i oznacza wybór, decydowanie, zmaganie się, walkę, w której konieczne jest działanie pod presja czasu.
Od początku swego istnienia mamy do czynienia z sytuacjami kryzysowymi. Są one wywołane zdarzeniami losowymi, niepowodzeniami osobistymi oraz porażkami życiowymi. Zachowań człowieka nie można w pełni kontrolować i przewidzieć. Możemy jednak ograniczyć sytuacje wywołujące „kryzys” oraz minimalizować jego skutki. Jednakże nie da się ich wyeliminować do końca. Pamiętać musimy, że „kryzys” jest zjawiskiem szczególnym, występującym w ramach ogólnego, czasami bardzo długiego procesu zmian występujących wokół nas. Jest on częścią życia, dotyczy nas wszystkich, co ważne jest spodziewany, a nawet pożądany. Wymaga od nas zmian i podejmowania nowych wyzwań i zadań.
Kiedy zdarzenie nosi znamiona sytuacji kryzysowej – cechy kryzysu:
- zaskoczenie
- deficyt informacji
- spóźnione reakcje
- wzrastająca liczba zdarzeń
- utrata kontroli nad sytuacją
- zagrożenie ważnych interesów
- wzrost napięcia psychicznego
- zbiorowa panika
Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej do pierwotnego charakteru.
Zarządzanie kryzysowe, jako system organizacyjno – funkcjonalny jest niezbędne do poprawnego zapewnienia bezpieczeństwa ludziom w sytuacjach stwarzających zagrożenie życia, mienia oraz środowiska i powinno obejmować wszystkie poziomy zarządzania państwem. W dobie rozwijającej się demokracji jedną z ważniejszych funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie obywatelom podstawowych warunków ochrony przed potencjalnymi i realnymi niebezpieczeństwami.
Budowa systemu zarządzania kryzysowego powinna opierać się na zasadach:
- prymatu układu terytorialnego
- jednoosobowego kierownictwa i odpowiedzialności
- kierowania i ponoszenia odpowiedzialności przez jednoosobowe organy sprawujące władzę administracji ogólnej
- adekwatności
- powszechności
- oddzielania systemu gotowości cywilnej od systemu gotowości militarnej, przy jednoczesnym zapewnieniu kompatybilności ich współdziałania
Zarządzanie kryzysowe przebiega w następujących fazach:
- zapobiegania
- przygotowania
- reagowania
- odbudowy
Faza zapobiegania polega na eliminowaniu lub redukowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia sytuacji kryzysowej albo ograniczania jej skutków.
Faza przygotowania polega na zaplanowaniu sposobów reagowania w przypadku określonych sytuacji kryzysowych, a także na podjęciu działań mających na celu powiększenie zasobów sił i środków niezbędnych do skutecznego reagowania.
Faza reagowania polega na podejmowaniu przedsięwzięć zmierzających do zahamowania rozwoju sytuacji kryzysowej, udzielania pomocy poszkodowanym oraz do ograniczenia zniszczeń i strat.
Faza odbudowy polega na przywracaniu (poprawie) stanu z przed sytuacji kryzysowej. Zespoły podejmują działania mające na celu przywrócenie zdolności reagowania, odbudowę zapasów służb ratowniczych oraz odtworzenie kluczowej dla funkcjonowania państwa infrastruktury telekomunikacyjnej, energetycznej, paliwowej, transportowej i dostarczania wody.
Zadania z zakresu zarządzania kryzysowego, w poszczególnych jego fazach, realizowane są odpowiednio przez:
- gminne zespoły reagowania
- powiatowe zespoły reagowania kryzysowego
- wojewódzkie zespoły reagowania kryzysowego
- Rządowy Zespół Koordynacji Kryzysowej